Bezpłatny fragment - Broń palna i amunicja (raport)

Wprowadzenie do zagadnień broni palnej i amunicji

Broń od zarania dziejów służyła zarówno do działań ofensywnych, ja też defensywnych.,,Stała się symbolem mocy i panowania, znakiem władzy i sądu, obiektem ceremonialnym, trofeum i przedmiotem reprezentacyjnym, niekiedy rytualnym i magicznym”. Broń decydowała o losach świata, odmieniała bieg historii, służyła do podbojów, kolonizacji. Stale ją ulepszano, nadawano jej bardziej śmiercionośnego i masowego charakteru.,,Pierwszą prymitywną broń palną skonstruowali Arabowie około 1300 roku, była to okuta żelazem rurka bambusowa, z której za pomocą ładunku prochu czarnego miotano strzałami łuczniczymi.” Broń palna notuje swój rozwój od początku XIV wieku. Przebyliśmy długą drogę od siermiężnych hakownic i muszkietów do wielce precyzyjnych karabinów snajperskich tej rangi co wielkokalibrowy karabin wyborowy ZVI Falcon pozwalający skutecznie razić cele na odległość 1600 metrów, sprzężony z imponującą optyką.Jako, że użycie broni palnej stwarza realne, konkretne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia człowieka, państwo jako pełnoprawny dysponent władzy (imperium), wprowadza ścisłą reglamentację przedmiotami, które z uwagi na swe cechy użytkowe decydują o przynależności do tej grupy. Na gruncie polskiego prawa karnego sama definicja,,broni palnej” oraz jej interpretacje budzą poważne wątpliwości u praktyków i teoretyków prawa. Broń palna jak też szeroko pojęte ślady powstałe w następstwie jej użycia do celów kryminalnych są poddawane specjalistycznym badaniom kryminalistycznym. Skutki jakie wywołuje zastosowanie broni palnej w stosunku do ciała człowieka to domena medycyny sądowej. Pojęcie broni palnej jest ściśle skorelowane z zagadnieniem amunicji zawierającej w swoim składzie proch strzelniczy oraz inny materiał miotający, co jest już domeną badań fizyko — chemicznych. Początki balistyki sądowej sięgają zaś XIX wieku. Według miarodajnych szacunków przyjmuje się, iż wartość globalnego handlu w odniesieniu do obrotu zarówno małą bronią, jak też lekkim uzbrojeniem (za zezwoleniem odpowiednich władz państwowych) zamyka się w kwocie 7 bilonów dolarów rocznie (w tym 4,3 bilionów dolarów na amunicję). W prawie międzynarodowym,,małą bronią” (w odróżnieniu od,,lekkiego uzbrojenia”) zgodnie z Raportem Ekspertów Rządowych ONZ w sprawie małej broni i lekkiego uzbrojenia z dnia 27 sierpnia 1997 roku jest broń przeznaczona do użytku przez pojedynczą osobę (,,for personal use”). Prawo wspólnotowe nie obejmuje swoim zasięgiem handlu bronią, co oznacza że kwestia ta została zastrzeżona do wyłącznej kompetencji państw członkowskich (wyjątkowo wybrane kwestie w odniesieniu do broni lekkiej zostały ujęte na płaszczyźnie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa — II filar UE). Jeśli chodzi o prawo wewnętrzne RP, to aktem prawnym regulującym handel bronią jest ustawa o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z dnia 29 listopada 2000 roku (Dz. U. z 2000 r., Nr 119, poz. 1250).

Prawo karne kodeksowe i pozakodeksowe o broni palnej i amunicji

Broń palna może być klasyfikowana według różnorakich kryteriów (wg rodzaju lufy, wg przeznaczenia, wg rodzaju substancji wyrzucanej z lufy, wg producenta, itp.). Broń palną możemy przede wszystkim podzielić — biorąc pod uwagę kryterium użyteczności — na: wojskową, policyjną, sportową. Niezwykle ciekawym zagadnieniem jest kwestia broni nielegalnej, tzw. samodziałowej. Broń samodziałowa to broń z założenia niefabryczna, która jest produkowana w jednostkowych egzemplarzach, przy wykorzystaniu metod chałupniczych, gdzie za wzorce są stawiane konstrukcje znanych modeli broni, względnie wytwórca postępuje według własnego pomysłu.

Już Kodex Karzący dla Królestwa Polskiego z 1818 roku stanowił w art. 350, iż:,,Ten kto broń zakazaną lub podejrzaną robi, jeśli kto takową bronią śmiertelnie rannym lub zabitym został, zamknięciem w domu aresztu publicznego od dni 8 do miesięcy 3 ukaranym zostanie.” Broń palna może w trojaki sposób wykorzystywać energię powstającą ze spalania ładunku miotającego (ukierunkowanej na nadanie pociskowi odpowiedniej energii) na drodze: 1) spalania substancji miotającej w zamkniętej komorze nabojowej oraz w przewodzie lufy (chodzi o klasyczne konstrukcje broni palnej takie jak broń sportowa, czy myśliwska), 2) spalanie substancji miotającej służącej do napędzania, która jest umieszczona w pocisku (chodzi tu o zastosowanie w ręcznej broni rakietowej), 3) spalanie substancji miotającej w komorze nabojowej przy otwartej ku tyłowi dyszy stanowiącej ujście znaczącej części gazów (chodzi tu o zastosowanie przy tzw. broni bezodrzutowej).

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 roku w kilku miejscach posługuje się pojęciem,,broni palnej” jako znamieniem czynu zabronionego (np. art. 159 kk — użycie broni palnej w czasie bójki lub pobicia, art. 223 kk — czynna napaść na funkcjonariusza publicznego przy użyciu broni palnej, art. 280 §2 kk — napad rabunkowy z użyciem broni palnej, art. 263 §1 kk — wyrabianie, broni palnej lub amunicji, ewentualnie handel nimi, art. 263 §1 kk — posiadanie broni palnej lub amunicji bez wymaganego zezwolenia, art. 263 §3 kk — udostępnienie lub przekazanie broni palnej lub amunicji przez osobę posiadającą zezwolenie na posiadanie tych przedmiotów, osobie nieuprawnionej, art. 263 §4 kk — nieumyślna utrata broni palnej lub amunicji, która pozostaje w dyspozycji zgodnie z prawem); nie mniej sam nie zawiera jej definicji na gruncie art. 115 kk, objaśniającego wyrażenia ustawowe. Takie wyjaśnienie znajduje się na gruncie ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji (Dz. U. z 1999, nr 53, poz. 549 z późń. zm). Do czasu wprowadzania nowelizacji z 5 stycznia 2011 roku, definicja broni palnej — zawarta w art. 7 cytowanej ustawy — brzmiała następująco:,,W rozumieniu ustawy bronią palną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z elementu zastępującego lufę, a przez to do rażenia celów na odległość”.,, Niemalże od chwili uchwalenia ustawa ta budzi ogromne kontrowersje i dyskusje w środowisku naukowym. Krytykowane jest niemalże wszystko począwszy od zakresu ustawy, definicji legalnej broni palnej, pojęcia istotnych części broni, czy też pozbawienie broni cech używalności. Z kolei zgodnie z art. 4 ust 3 cytowanego aktu prawnego, w rozumieniu ustawy amunicją są naboje scalone i naboje ślepe przeznaczone do strzelania z broni palnej. Na gruncie ustawy o broni i amunicji z dnia 21 maja 1999 roku za broń palną została uznana: broń palna bojowa, myśliwska, sportowa, gazowa, alarmowa oraz sygnałowa.

Kwestią do pewnego czasu problematyczną było klasyfikowanie broni gazowej. Dopiero Sąd Najwyższy, w składzie 7 sędziów, w dniu 29 stycznia 2004 roku (sygn. I KZP 39/03) uznał, iż:,,Broń gazowa jest bronią palną zarówno w rozumieniu art. 263 §2 kk, jak też i art. 280 §2 kk.” Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 25 kwietnia 2007 roku (II Aka 431/06) przyjął, iż:,,Brak nieistotnej części broni niepowodujący niemożności odstrzelenia naboju nie dyskwalifikuje danego egzemplarza jako broni palnej”. Odnośnie posiadania istotnych części broni palnej i amunicji — w kontekście art. 263 kk — Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 21 stycznia 2010 roku (II Aka 397/09), przyjął:,,Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 maja 1999 roku, o broni palnej i amunicji, także istotne części broni palnej, jak lufa i komora zamkowa, uważa się za broń palną. Dla przypisania posiadaczowi broni palnej odpowiedzialności przewidzianej w art. 263 §2 kk nie jest wystarczające ustalenie, że znajdujące się w jego władaniu części są tymi, które zostały skatalogowane w przepisie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji jako istotne części broni palnej i pneumatycznej. Istotne części broni lub amunicji mogą być uznane za broń palną tylko wówczas, gdy spełniają dodatkowe kryterium będące wyrazem zdefiniowanej w art. 7 ust. 1 tejże ustawy istoty broni palnej — urządzenia niebezpiecznego dla życia lub zdrowia, zdolnego do wystrzeliwania pocisków i rażenia na odległość. Istotne części broni muszą być zatem gotowe lub obronione (art. 5 ust 1 ustawy o broni i amunicji).” Za istotną część broni uznaje się: szkielet broni, baskilę, lufę, zamek, komorę zamkową, bęben nabojowy. Z kolei istotnymi częściami amunicji są: spłonka, ładunek prochowy, miotający i pocisk, gdy jest on wypełniony materiałem wybuchowym, środkiem chemicznym lub zapalającym.

W latach 2000—2007 w Polsce średniorocznie było wszczynanych ok. 500 — 700 postępowań przygotowawczych z art. 263 §2 kk, w zakresie nielegalnego posiadania istotnych części broni palnej. Na chwilę obecną obowiązuje ustawowy zakaz dokonywania w obrębie broni palnej wszelakich przeróbek, które zmieniają jej rodzaj, kaliber oraz przeznaczenie tejże broni, zaś odstępstwo od tego zakazu jest traktowane przez ustawodawcę jako nielegalny wyrób broni. Na kanwie ustawy uregulowano także kwestię pozbawiania broni palnej jej cech użytkowych, uszczegółowioną w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych z dnia 23 kwietnia 2004 roku w sprawie pozbawienia broni palnej cech użytkowych. Niekwestionowany autorytet w dziedzinie broni palnej, profesor Jerzy Kasprzak w związku z tym podnosi:,,Pomijając kwestie techniczne związane z pozbawianiem broni cech użytkowych, może okazać zdziwienie, że broń palna która została zgodnie z przepisami pozbawiona cech użytkowych, przestała być bronią w rozumieniu definicji broni palnej, zawartej w art. 7 ust. 1 ustawy, stała się przedmiotem o wyglądzie broni — to nadal w treści ustawy nazywana jest bronią. Jest to tylko jedna z licznych niekonsekwencji w treści tego aktu prawnego.”

W świetle przedmiotowej ustawy nie jest wymagane — miedzy innymi — posiadanie pozwolenia na broń (wydanego przez właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego policji w trybie decyzji administracyjnej) odnośnie posiadania broni palnej tzw. rozdzielnego ładowania, która została wytworzona przed rokiem 1885, ewentualnie replik takiej broni, jak też posiadanie broni palnej pozbawionej cech użytkowych. Przed nowelizacją z 2011 roku zapis ustawowy dotyczył broni wyprodukowanej przed 1850 rokiem. Posiadanie replik broni czarno prochowej rodziło pewne patologie, gdyż osoba zaopatrująca się w taką replikę broni mogła także zakupić niezbędne do niej akcesoria umożliwiające oddawanie strzałów, a więc nie tylko przybitki, ołowiane kule, ale także czarny proch, co pozwalało nawet zgromadzić kilka kilogramów tego niebezpiecznego materiału. Jako, że,,historyczna” broń palna wytworzona przed rokiem 1885 (a także produkowane współcześnie jej repliki) jest ładowana czarnym prochem toteż przez szereg lat niejednokrotnie nasuwały się wątpliwości w zakresie legalności posiadania jak też nabywania tego materiału miotającego.

W uchwale z dnia 24 lutego 2010 roku (I KZP 29/09, OSNKW 2010, nr 4, poz. 30) Sąd Najwyższy — Izba Karna, stwierdził, iż:,,Nie jest wymagane pozwolenie na posiadanie czarnego prochu, może on być także częścią amunicji do broni palnej wytworzonej przed 1850 rokiem, w odniesieniu do której, stosownie do art. 11 pkt. 1 ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji (tj. dz. U. z 2004, nr 52, poz. 525 ze zm.) nie jest wymagane pozwolenie na posiadanie w rozumieniu art. 9 tejże ustawy.” Jest to informacja wielce istotna dla kolekcjonerów i pasjonatów militariów. W odniesieniu do broni zabytkowej ujawnionej nielegalnie w trakcie działań eksploatacyjnych postuluje się stworzenie przepisów prawnych odnoszących się wprost do poszukiwaczy, zaś na płaszczyźnie prawa karnego uchwalenie ustawy abolicyjnej, co jak dowodzi praktyka innych państw świata pozwoliłoby na zdeponowanie przez odpowiednie organy tysięcy sztuk nielegalnie posiadanej broni.

Jak wskazuje Krzysztof Gorazdowski na kanwie problemu pozbawiania broni palnej cech użytkowych, korelat rygoryzmu ustawodawcy oraz praktyka organów ścigania nie sprzyjają do posiadania, jak też rejestracji broni palnej pozbawionej cech użytkowych, tak jak ma to miejsce w krajach Europy Zachodniej. Nie należącymi do rzadkości są sytuacje, iż nabywca takiej broni poza Polską, w ojczyźnie może stanąć pod zarzutem czynu zabronionego spenalizowanego w art. 263 §2 kk.

W roku 2011 na gruncie przedmiotowej ustawy — w następstwie przeprowadzonej nowelizacji — pojawiła się całkowicie nowa definicja broni palnej:,,W rozumieniu ustawy bronią palną jest każda przenośna broń lufowa, która miota lub jest przeznaczona do miotania, lub może być przystosowana do miotania jednego lub większej liczby pocisków lub substancji w wyniku działania materiału miotającego.”. W ust 1 a do art. 7 cytowanej ustawy wskazano, iż,,W rozumieniu ustawy za dający się przystosować do miotania jednego lub większej liczby pocisków lub substancji w wyniku działania materiału miotającego uznaje się przedmiot który, ze względu na swoją budowę lub materiał, z którego jest wykonany, może być łatwo przerobiony w celu miotania.” Nowe brzmienie pojęcia broni palnej nie obejmuje już zatem cechy niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka tegoż urządzenia. Na gruncie przedmiotowej ustawy uregulowano także kwestię tzw. broni palnej alarmowej i broni palnej sygnałowej. Słusznie jednak profesor Jerzy Kasprzak wyraża swoje wątpliwości:,,Takie sformułowania ustawowe rodzą kolejne pytania, czy zatem broń palna sygnałowa i broń palna alarmowa są bronią palną w rozumieniu przepisów kodeksu karnego — art. 263 §2 kk, czy też art. 280 §2 kk. Czy broń palna alarmowa w prawie karnym powinna być traktowana tak jak broń bojowa — można mieć co do tego zasadne wątpliwości. Jest to jedno z wielu niespójności ustawy o broni i amunicji.”

Pojęcie,,użycia” w zestawieniu ze zwrotem,,posługuje się” na kanwie znamion przestępstwa czynnej napaści na funkcjonariusza, ma węższy zakres i obejmuje oddanie z niej strzału, lub próbę oddania strzału, w następstwie naciśnięcia na spust nie przeładowanej broni palnej.

W ramach procesu analizy ustawowych znamion przestępstwa z art. 263 kk istotne znaczenie mają przepisy ustawy z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji, które zawierają między innymi definicję broni.

Decyzja o cofnięciu pozwolenia na broń w sytuacji, gdy doszło do popełnienia przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub mieniu przez osobę korzystającą z pozwolenia ma charakter obligatoryjny. Prawodawca odsuwając na plan dalszy subiektywnie pojmowany interes konkretnego obywatela — dysponującego takim zezwoleniem — akcentuje w ten sposób potrzebę szczególnej dbałości o interes bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Warunkiem przypisania odpowiedzialności za współsprawstwo rozboju w typie kwalifikowanym (art. 280 §2 kk) jest udowodnienie, że miał on świadomość, iż osoba z którą współdziała, posługuje się bronią palną. Przy określeniu posiadania istotne zaś jest to, czy w świadomości sprawcy wystąpił zamiar rozumiany jako pewna aktywność woli dotycząca władania rzeczą.

Spójniki,,i”,,, lub”, które zostały użyte w treści ustawy z 1999 roku o broni i amunicji, w jej przepisach karnych, stosowane są zamiennie w znaczeniu enumeracyjnym i wówczas nie występują jako funktory koniunkcji, ewentualnie funktory alternatywy zwykłej.

Jako, że należyty dozór nad bronią palną winien być dochowany przez cały okres jej posiadania, umieszczenie przez osobę dysponującą pozwoleniem na broń tejże broni w zamkniętym samochodzie ulokowanym na parkingu stanowi naruszenie przez tą osobę reguł przechowywania, noszenia, jak też ewidencjonowania broni i amunicji.

Ustawa o broni i amunicji w art. 50 penalizuje jako przestępstwo porzucenie broni lub amunicji. Z kolei w art. 51 zawarto bardzo rozbudowany model wykroczenia związany z naruszeniem przepisów regulujących kwestie związane z rejestracją broni oraz jej właściwym użytkowaniem.

Jak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 marca 2017 roku broń alarmowa jest bronią palną w rozumieniu art. 263 §2 kk.

Odnośnie świadomości obowiązku posiadania zezwolenia na posiadanie broni i amunicji, Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, iż każda osoba nosząca się z zamiarem posiadania broni palnej jest wręcz zobowiązana do powzięcia informacji, czy posiadanie określonej broni, a w konsekwencji amunicji wymaga uzyskania stosownego pozwolenia.

Jeśli chodzi o stronę podmiotową przestępstwa nielegalnego posiadania broni, to Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że niewykazanie się podczas zakupu broni należytą starannością przez oskarżonego nie dowodzi umyślności działania sprawcy i to nawet w formie zamiaru ewentualnego.

Zdaniem Sądu Najwyższego zakup przedmiotu mającego cechy broni (amunicji) nawet od przedsiębiorcy zawodowo zajmującego się sprzedażą tego typu asortymentem nie zwalnia nabywcy od upewnienia się, czy kupowany przedmiot rzeczywiście spełnia kryteria broni palnej i amunicji, co do których posiadania nie jest potrzebne pozwolenie.

Użycie tłumika o zbyt małym kalibrze nie stanowi przeszkody do uznania broni za sprawną broń palną.

Handlem bronią (penalizowanym przez art. 263 §1 kk) jest obrót bronią palną lub amunicją poprzez zawieranie transakcji cywilnoprawnych, zaś do popełnienia przestępstwa z art. 263 §1 kk wystarczy chociażby jednorazowe zawarcie takiej transakcji.